Evet uçaklarla amatör olarak ilgilenen herkesin aklına başlarda böyle bir soru muhakkak gelmiştir. F-104 daha büyük bir numara iken neden daha yeni bir uçak için F-16 gibi bir isim kullanılmıştır diye merak ettiyseniz sebebini açıklıyorum.
Aslında Amerikan Ordusu, 1924-1948 arasında üretilen uçaklara bir tanımlama ismi standardı getirmişti. Fakat havacılığın hızlı gelişmesi standardı yetersiz hale getirdi ve 1948-1962 yılları arasında yeni bir standarda geçildi. 1960’dan sonra ise yeni bir sınıflandırma ihtiyacı doğmaya başladı.Amerikan ordusu 1961 yılında çok fazla tipte uçak üretildiği ve servise alındığı için bunların isim ve model numaralarının karıştığını fark etti. Böylece bu işlere bir standart getirmeye karar verildi ve “Tri-Service Aircraft Designation System” 6 Temmuz 1962’de Savunma Bakanlığı Direktifi 4505.6 “Askeri Uçakların Belirlenmesi, Yeniden Tasarlanması ve Adlandırılması” standardı ile 1962 yılından sonra kullanılmaya başladı.
Buradaki Tri-Service, Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri (USAF), Amerika Birleşik Devletleri Donanması (USN), Amerika Birleşik Devletleri Deniz Piyadeleri (USMC)’yi kapsıyodu fakat sistem sonra yaygınlaştı ve diğer hizmetlerde de kullanılmaya başlandı.Bu bağlamda F-104, 1962 yılından önce uçtuğu için, sonraki sınıflandırmada F-16 ile aynı standardı kullanmıyor. Bu da daha büyük bir numaraya sahip olmasına sebep oluyor.
Tabii uçakların sınıflandırılmasında üretim öncesi, yan roller, temel rol gibi kavramlarda bu kapsama dahil edildi. Aslında genel olarak Tri-Service tanımlama sistemine uyulsa da genel olarak bakacak olursak pek çok uçak sınıflandırmada bu kapsamın dışında da tutulmuştur.
Tanımlama Prefix (Ön Ekler)’leri
-E: Dijital Olarak Tasarlanmış
-G: Kalıcı Olarak Uçuştan Çekilmiş (Eğitim vs)
-J: Özel Test / Geçici Kullanım
-N: Özel Test / Kalıcı Kullanım
-X: Deneysel
-Y: Prototip
-Z: Planlama veya Ön Geliştirme Aşamasında
Temel ve Modifiye Görev Tanımlamaları
-A: Saldırı (A-10, A- A-7)
-C: Kargo (C-130)
-D: Drone (veya uzaktan kontrollü araç)
-E: Elektronik Harp/ Saldırı/Karıştırma (EF-111)
-F: Savaş Uçağı (F-15, F-16, F-14 vs)
-H: Arama-Kurtarma
-K: Tanker (KC-10, KC-135)
-L: Soğuk Hava için Modifiye / Laser Donanımlı
-M: Özel-Görev/Çoklu Görev
-O: Keşif-Gözlem (OH-58)
-P: Deniz Devriye (P3-C)
-Q: İnsansız Hava Aracı (QF-4, MQ-9 Reaper)
-R: İstihbarat-Keşif (Boeing RC-135)
-S: Denizaltı Karşıtı
-T: Eğitim (T-33)
-U: Genel Maksat (UH-1)
-V: VIP Taşıma
-W: Hava Durumu Keşif (Örneğin Kasırgalar için vs..)
-V: VTOL & STOL
-X: Araştırma
Daha iyi anlaşılması açısından şimdi bunlarla ilgili bazı örnekler vermek istiyorum:
OH-58 Kiowa: “O” Keşif, “H” helikopter (Geri kalanı numara aynı seriden sıradan gidecek bir rakam ve aracın adı olan Kiowa)
C-130 : “C” Kargo
AC-130 :”A” Saldırı, “C” Kargo
F-16 : Savaşçı, Savaş Uçağı
F/A-18 : Savaşı ve Saldırı/Yakın Destek
YF-16 : Prototip F-16
XB-70 : Deneysel Bombardıman
XF-108 : Deneysel Savaşçı
ABD savaş uçakları F-1 Fury’den başlayarak ardışık numaralarla adlandırılıyor. F-13, Triskaidekafobi (biliyorsunuz batılılar 13 sayısını sevmezler) nedeniyle hiçbir zaman bir savaş uçağına atanmadı. Mesela Fighter serisi F-XX den gitmektedir. F-14, F-15, F-16 gibi. YF-17 hizmete girmediğinden bu isim atlanmış, sonraki uçak F-18 olmuştur. F-19’u ise YF-20 üreticisi Northrop, Mig-19’ile karışmasın diye istememiştir. Prototiplikten çıkan uçağın ismi USAF tarafından F-20 olarak atanmıştır. Nihayet F-22 ve YF-23 ile numaralandırma bitmiştir. Burada sadece F-21 İsrail’den Agressor olarak kullanmak için alınan Kfir uçaklarına verilmiştir. Kfir’ler hizmetten çıkınca daha sonra Lockheed Hindistan’a F-16 satmak için F-21 (veya F-16IN Super Viper) isiminde tekrardan bir “designation number” almayı düşünmüştür.
Diğer taraftan pek çok araç da bu sınıflandırmaya uymaz. Mesela YF-23’den sonra F-24 olması gerekirken X-35 projesi olan bugünkü F-35, kafa karışıklığı olmasın diye sıradan devam etmemiş ve F-35 olarak USAF tarafından onaylanmıştır.
F-4 Phantom II’nin ise bir F-4H modeli bulunmaz. Çünkü öncülü olan ismi F-4H başka bir F-4 daha önce vardı. Eski F-4H’lerin bazıları F-4B olarak yolunda devam etmiştir.
Bir başka örnek ise F-15EX’dir. F-15E’nin devamı olması gereken F-15F veya F-15L yerine modern beklentiler doğrultusunda EX atanmış ve düzen bozulmuştur.
Bunun gibi onlarca olumlu/olumsuz örnek mevcut. Çinli ve Ruslar daha düzgün bir sistem izliyorlar. Bizde ise üreticiler bu konuda kendilerine ait bir sistematik izlemeye çalışsa da henüz ne füzelerimizde ne de uçaklarımızda tam olarak böyle bir sınıflandırma yerleşmiş değil.
Bununla ilgili Wiki’de bir liste mevcut. Buraya bırakıyorum. Meraklısı mutlaka bir göz atsın..
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_United_States_Tri-Service_aircraft_designations
Yazarın X’teki yazısı: https://x.com/julyinasanj/status/1780604988680454558?s=46&t=EXK_1o50uuSB0wvuxFExRg